Door Mohamed Sifaoui

Dit artikel verscheen op 30 maart 2022 in het Franse weekblad Franc-Tireur (#20). Het origineel is hier te vinden: Commando tchétchène en Ukraine (PZ)

Vaak wordt Poetin voorgesteld als een bastion tegen het islamisme. Daarbij vergeet men dan echter wel dat hij Tsjetsjeense legioenen inzet om degenen die zich tegen hem verzetten te bestrijden. In de Oekraïne heeft Poetin de “speciale troepen” van de Tsjetsjeense president Kadyrov ingezet om de bevolking angst aan te jagen en te trachten om enkele hooggeplaatste politici te elimineren, in de eerste plaats Volodymyr Zelensky. Het zijn fanatieke “jagers“, niet gebonden aan grenzen, die zich niets aantrekken van internationale conventies of van de regels van oorlogsvoering.

Het Kaukasisch islamisme is zeer complex. Toch is het mogelijk deze gordiaanse knoop te ontwarren door zowel de recente geschiedenis als de plaatselijke nuances ervan te onderzoeken. In de nasleep van de eerste Tsjetsjeense oorlog (1994-1996) en de Russische overwinning op de islamistische onafhankelijkheidsstrijders, werden laatstgenoemden in tweeën gesplitst. De eerste factie heeft een diepgewortelde haat tegen Rusland. De tweede factie daarentegen verkoos om trouw te zweren aan Moskou. Dit was het geval met Akhmad Kadyrov, vader van de huidige Tsjetsjeense president, die Russische invloed aanvaardde in ruil voor relatieve autonomie. De ene groep stelt zijn jihadistische enthousiasme ten dienste van een internationalistische logica, nu weer eens geëngageerd onder de vlag van Bin Laden, dan weer onder die van de Islamitische Staat, terwijl de andere groep liever hulptroepen in dienst van Moskou worden. Het is onjuist te geloven, zoals sommige waarnemers beweren, dat deze islamisten, bondgenoten van Poetin anders, “moderner” of “gematigder” zijn dan degenen die handelen binnen de klassieke terroristische organisaties.

In een poging de Oekraïeners angst aan te jagen, prijzen Russische propagandisten nu de uitstekende voorbereiding van deze Tsjetsjeense “vrijwilligers“, die bekend staan om hun wreedheid en extremisme. De “islamisten van Poetin” lijken een dubbele missie te hebben: deelnemen aan straatgevechten omdat zij ervaren zijn in gevechten in een stedelijke omgeving, en het uitschakelen van Oekraïense politici. De beroemde “jagers“, de naam van de speciale strijdkrachten van Kadyrov, zouden foto’s hebben ontvangen van verscheidene te liquideren leiders met als prioritair doelwit de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Er zij aan herinnerd dat de jagers, die bedreven zijn in massamoorden, zich in het begin van de jaren 2000 tijdens de tweede oorlog in Tsjetsjenië (1999-2009) hebben onderscheiden door een wreedheid die de daden van jihadistische organisaties verre overtreffen. De ijverige Ramzan Kadyrov, die bekend staat om zijn excentriciteit en opschepperij, begaf zich aan het begin van de oorlog naar een bos bij de Oekraïense grens, niet ver van Tsjernobyl, waar zijn soldaten gelegerd waren, om zijn steun aan Poetin te betuigen. Tenslotte zijn er, naast de strijders, de andere soldaten, niet minder doorgewinterd. Met als bijnaam “pehota Putina” (Poetins voetsoldaten), worden zij door het Russische leger opgeleid, geconditioneerd en uitgerust om “het moederland te verdedigen” onder de vlag van de islam. Dit is een paradoxale situatie, maar een die door de Russische regering bewust wordt aanvaard.

Men kan zich afvragen waarom Vladimir Poetin deze islamitische hulptroepen gebruikt. Daar zijn drie hoofdredenen voor. In de eerste plaats worden de Tsjetsjeense soldaten ingezet als een speciale troepenmacht met als psychologisch doel de burgerbevolking angst aan te jagen en tot demobilisatie aan te zetten. Tenminste, dat hoopt de meester van het Kremlin. De volgende stap is het gebruik van de Tsjetsjenen om gerichte eliminaties uit te voeren. Poetin weet dat, in tegenstelling tot zijn soldaten die er soms voor terugschrikken Russisch sprekende mensen uit te schakelen, deze islamitische bondgenoten er niet voor terug zullen schrikken Oekraïners zonder meer te doden (in hun ogen zijn het immers slechts “ongelovigen“, vijanden van Moskou en dus van hun land). Ten slotte was het feit dat de soldaten van Kadyrov zich niets aantrekken van internationale overeenkomsten en verdragen, vooral als het gaat om de eerbiediging van de mensenrechten, in de ogen van Poetin een extra reden om een beroep op hen te doen.

Twee andere, meer politieke redenen kunnen ook het besluit om Tsjetsjeense troepen met veel propaganda in te zetten verklaren. Enerzijds wil Vladimir Poetin laten zien dat de eenentwintig leden van de Russische Federatie allemaal solidair zijn met zijn actie in Oekraïne, ook de moslims (ongeveer 20 miljoen) die deel uitmaken van de federatie (1,4 miljoen alleen al voor Tsjetsjenië). Anderzijds tracht het zijn banden met zijn Kaukasische vazallen te verstevigen door hen de gelegenheid te geven de strijd aan te binden met hun vijandige broeders die het Oekraïense leger al enkele jaren te hulp schieten [zie artikel onderaan de bladzijde].

Tsjetsjenië is – en dat is niet nieuw – één van de belangrijkste broedplaatsen voor jihadisten. Franse veiligheidsbronnen hebben ons verteld dat de autoriteiten van Grozny al in 2013 enkele honderden terroristen naar Syrië en Irak hebben geëxporteerd. Kadyrov en zijn mannen speelden een essentiële rol bij het sturen van aspirant-jihadisten naar het Midden-Oosten. Deze stap werd aangemoedigd door de Russische buitenlandse inlichtingendienst (SVR), en dus door Poetin zelf. Volgens onze gesprekspartners was het doel van de meester van het Kremlin om de Kaukasische islamistische organisaties te laten verdorren, vooral een paar maanden voor aanvang van de Olympische Winterspelen van Sotsji in 2014.

Vijf-banden biljart

De instrumentalisering van de Tsjetsjeense islamisten door Vladimir Poetin is dus niet nieuw. Hoewel zij nog steeds beïnvloed worden door de salafistische ideologie, die lange tijd door Saoedi-Arabië werd gepropageerd, zijn de Tsjetsjenen er door het autoritaire optreden van Ramzan Kadyrov in geslaagd een soort ideologisch mengsel tot stand te brengen tussen soefitheorieën, die in dit deel van de wereld volop aanwezig zijn, en islamistische gedachten. Toen in augustus 2016 in Grozny een internationale conferentie werd georganiseerd – waaraan de sjeik van de Al-Azhar moskee in Caïro, een van de hoogste plaatsen van de soennitische islam, deelnam – waarin de ideologen van het Saoedische wahhabisme en die van de Moslimbroederschap vrijwillig werden gemarginaliseerd, was er van Moskouse zijde de wens om van de Tsjetsjeense hoofdstad een baken van de soennitische islam te maken, althans voor de Russischtalige moslims, dat met name onafhankelijk zou zijn van Saoedi-Arabië. Verscheidene salafistische leiders bekritiseerden deze conferentie en vooral de uitkomsten ervan, die wezen op het Saoedische wahhabisme. We zitten dan midden in de Syrische crisis en Vladimir Poetin wil zijn bondgenoot Bashar al-Assad redden, die niet alleen het hoofd moest bieden aan Daech, maar ook aan andere islamistische facties die, volgens sommigen, door Riyad worden gesteund.

Sommige waarnemers, die niet op de hoogte zijn van deze vijf-banden-biljartbewegingen, denken ten onrechte dat de islam van de Kadyrov-versie soefi-geïnspireerd en dus ongevaarlijk is. Deze overtrokken uitspraken moeten worden genuanceerd. Terwijl Tsjetsjenië van oudsher een mystieke islam aanhangt, die ooit daadwerkelijk ongevaarlijk was, vooral toen zij het slachtoffer was van stalinistische repressie en de deportatie van Tsjetsjeense moslims naar andere landen, heeft vanaf de jaren tachtig de politieke islam aanzienlijke invloed gekregen. Vele in ballingschap levende Tsjetsjenen hebben de traditionele gebruiken laten varen en zich aangesloten bij het Saoedische salafisme of de Moslimbroederschap, in ieder geval een politieke islam die archaïsme en geweld propageert. Deze doctrines zijn nu volledig geïnstrumentaliseerd door het Tsjetsjeense regime, dat van deze hybridisering een “officiële islam” heeft gemaakt. De regering neemt weliswaar schijnbaar de meeste soefiriten over, met name de “viering van de heiligen“, volgens de tradities van de broederschap van Qadiriya, die Kadyrov beweert te volgen, maar wat de moraal betreft put de regering haar referenties uit salafistische bronnen. De Tsjetsjeense president wil, hierin aangemoedigd door Poetin, de monarchieën van de Golfstaten, bondgenoten van het Westen, het kleed onder de voeten wegtrekken en voorkomen dat zij hun invloed op de gehele moslimwereld kunnen handhaven. Het is in dit perspectief dat de Akhmad Kadyrov-stichting in 2017 zeer snel van Moskou de opdracht kreeg om, naast het Iraanse regime, actief deel te nemen aan de financiering van de wederopbouw van de Grote Moskee van Aleppo (Syrië), een van de oudste moskeeën ter wereld, die door jarenlange gevechten is verwoest. De Tsjetsjeense dictator heeft de som van 14 miljoen dollar beschikbaar gesteld.

Autonomie versus loyaliteit

Hoewel het regime van Kadyrov beweert het klassieke islamistische gedachtegoed te verwerpen, past het toch een aantal van hun voorschriften toe. Het staat polygamie toe, homofobie is de regel, evenals vrouwenhaat en antisemitisme. In Tsjetsjenië is het dragen van de sluier verplicht en zijn korte rokjes streng verboden. Het regime herinnert vrouwen er regelmatig aan dat zij van het internet en vooral van sociale netwerken moeten wegblijven. Kadyrov zelf heeft verklaard dat “vrouwen inferieur zijn aan mannen“. Wat de laatsten betreft … de lengte van de baard is streng gereglementeerd, alcoholgebruik is verboden en westerse muziek is praktisch verboden.

Het regime houdt zich aan een interpretatie van de sharia die in veel opzichten lijkt op wat we al kennen van de Taliban, ook al is de wet die homoseksuelen bestraft paradoxaal genoeg ook de wet die salafistische jihadisten onderdrukt, vijanden van Moskou en de dictator van Grozny. Artikel 148 van het Tsjetsjeense wetboek van strafrecht is duidelijk geïnspireerd door de sharia en voorziet in de doodstraf voor homoseksuelen en lijfstraffen. In het beste geval, wanneer het bewijs van moujelojstvo (sodomie) niet wordt geleverd, worden zij veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Homoseksuelen leven in een grenzeloze hel in dit land. Een van de generaals van de Tsjetsjeense troepen zou aan het begin van de gevechten zijn gedood door de speciale strijdkrachten van de Oekraïne. Hoewel er geen enkele onafhankelijke bron is deze informatie heeft bevestigd, staat generaal Magomed Toesjajev er in Tsjetsjenië om bekend dat hij een ware jacht op homoseksuelen heeft geleid. Het is aan dit diabolische profiel te danken dat de aankondiging van zijn dood, echt of vermeend, als een lopend vuurtje werd verspreid.

Dit alles is het gevolg van wat door specialisten in Kaukasisch islamisme de “strategie van Tsjetsjenisering” (stratégie de la tchétchénisation) wordt genoemd. De uitdrukking wordt gebruikt om de aanpak van Moskou te beschrijven, die, na een regime ten val te hebben gebracht, vazallen installeert die tot taak hebben elke opstand de kop in te drukken. In ruil daarvoor zijn deze vazallen vrij om het beleid te voeren dat hun goeddunkt, zolang het niet in strijd is met de doelstellingen van de meester van het Kremlin. Dit is de aard van de ongeschreven deal tussen Poetin en Kadyrov: autonomie in ruil voor trouw. Het genot van een grote mate van vrijheid in het beheer van zijn binnenlands beleid, in ruil voor volledige loyaliteit aan het Kremlin en de levering, indien nodig, van handlangers.

Toen Grozny in 2000 door het Russische leger werd ingenomen, steunde Vladimir Poetin, toen premier en nieuwe sterke man in Moskou, de voormalige moefti Akhmad Kadyrov, die tot hoofd van het voorlopige bestuur werd benoemd voordat hij in 2003 president werd na een op grote schaal betwiste verkiezing. Kadyrov werd een jaar later vermoord door de islamistische rebellen van Shamil Basaiyev. Poetin benoemde diens zoon, Ramzan Kadyrov, die aan het hoofd van de presidentiële garde had gestaan, tot zijn opvolger. De man die nog niet oud genoeg was om president te zijn, werd in 2004 de sterke man van Grozny. Drie jaar later, nauwelijks de dertig gepasseerd, werd hij eindelijk tot president ‘gekozen’. Met hem heeft Vladimir Poetin, als een goede specialist in vuile trucs in KGB-stijl, een nieuwe operationele aanpak ingeluid om tegenstanders uit te schakelen of bondgenoten te helpen. Het was in augustus 2008, tijdens de blitzkrieg met Georgië in Zuid-Ossetië, dat de sterke man van het Kremlin de loyaliteit testte van de Tsjetsjeense troepen, die hij in 2014 ook gebruikte in de Donbass om de Oekraïense separatisten een handje te helpen.

Later, in 2017, werden de mannen van Kadyrov in Syrië ingeschakeld om de rol van militaire politie te spelen, de plaatselijke bevolking angst aan te jagen en hen ervan te weerhouden steun te verlenen aan de mannen van Daech na de herovering van de door de terroristische organisatie gecontroleerde gebieden. Toen de dag na de moord op de Russische tegenstander Boris Nemtsov de speurders ontdekten dat de uitvoerders Tsjetsjenen waren en kennelijk dicht bij het regime van Kadyrov stonden, probeerden zij naar Grozny te gaan. Zij werden manu militari verjaagd zonder dat het Kremlin ook maar een vinger uitstak om zijn eigen politiemensen te steunen, ook al hadden zij daartoe een mandaat van een rechter gekregen.

“Franse godslasteraars”

Dat gezegd hebbende, Ramzan Kadyrov is niet alleen een militaire bondgenoot van Poetin. Hij is ook een voortzetting van zijn anti-Westerse beleid. Hij aarzelt niet om een opvatting te verspreiden die identiek is aan die van Daech of Al Qaida en Frankrijk te hekelen. Dit werd geïllustreerd in januari 2015 na de aanslagen op Charlie Hebdo en de Hyper Casher. Terwijl een groot deel van de internationale gemeenschap haar solidariteit met Parijs betuigt, zorgt Vladimir Poetin voor een minimale dienstverlening. Hij zal niet deelnemen aan de mars van 11 januari, hij zal zijn diplomatieke chef sturen (net als Barack Obama), maar hij zal wel een Russische activist laten arresteren en tot acht dagen gevangenisstraf laten veroordelen omdat hij buiten het Kremlin een bord met “Je suis Charlie” omhoog had gehouden. Dezelfde dag, iets verderop, marcheerden orthodoxe geestelijken en enkele islamisten vrijuit met andere borden waarop te lezen stond: “De Franse godslasteraars hebben de straf gekregen die zij verdienden.” Intussen herhaalden de pro-Poetin media dat de aanslag op Charlie Hebdo een reactie was op “de Franse politiek” en de “provocatie van journalisten“, waarmee zij een oud islamistisch deuntje herhaalden.

Twaalf dagen na de aanslag op de satirische krant riep Ramzan Kadyrov bijna een miljoen mensen uit de hele Kaukasus bijeen in Grozny om deel te nemen aan een reusachtige manifestatie tegen de Mohammed-cartoons. “Wij zullen nooit toestaan dat zij de naam van onze profeet bezoedelen,” zei de Tsjetsjeense dictator voor een hysterische menigte die onder toezicht stond van de veiligheidsdienst van het regime. Hij heeft niet nagelaten een soortgelijk standpunt in te nemen na de moord, in oktober 2020, op Samuel Paty, waarbij hij voor de vorm de terroristische actie van zijn Tsjetsjeense onderdaan veroordeelde.

Sommige ideologen, die dicht bij Kadyrov staan, aarzelen niet om er tijdens de vrijdagprediking aan te herinneren dat “de jihad in dienst van Rusland een jihad in dienst  van de islam is“. Op grond van de plaatselijke propaganda beweren zij bijvoorbeeld dat zij, door tegen Al Qaida of Daech te vechten, vechten tegen “de producten van Amerika.” Hoewel Kadyrov officieel het salafistische en wahabitische gedachtegoed afwijst, is de jihadistische ideologie in Tsjetsjenië wijdverbreid, zelfs onder degenen die de dictator in Grozny omringen. Zelfs Akhmad Kadyrov, de vader van de dictator, werd namelijk zwaar beïnvloed door het salafistische gedachtegoed toen hij nog de moefti van Tsjetsjenië was. Al in het midden van de jaren negentig had hij zelf opgeroepen tot een jihad tegen de Russen…

De aanpak van de Kadyrovs, vader en zoon, heeft verscheidene specialisten ertoe gebracht te spreken van “Kadyrovisme” om de logica te beschrijven die berust op een hybride ideologie waarin het salafistische gedachtegoed en de traditionele islam samensmelten met een ultranationalistisch pro-Russisch discours, waarin Vladimir Poetin de vaderfiguur is. Hoewel hij zelf niet erg godsdienstig of geschoold is, presenteert Ramzan Kadyrov zich graag als een vroom gelovige, voorzien van veel publiciteit. Het is geen toeval dat de zeer proselitiserende Saoedische World Islamic League hem sinds 2019 welwillend de titel van “held van de islam” heeft gegeven. De Saoedische autoriteiten overhandigden hem zelfs symbolisch de sleutels van de Kaaba, de heilige plaats voor Moslims, gelegen in Mekka, waarschijnlijk om zijn ego te strelen, in de hoop van dit verwende kind een handelbare bondgenoot te maken. Voor Poetin is de rol die aan Kadyrov is toebedeeld zeer duidelijk: de potentaat gebruiken als verbinding tussen de Golfstaten en Moskou. Maar ook in Afrika of in bepaalde Maghreb-landen. Zo gebruikt Poetin, de bondgenoot van Europees extreemrechts, enerzijds de neonazi’s van de Wagner-militie en anderzijds de islamisten van Kadyrov. Alle middelen zijn goed om iedereen zijn wil op te leggen.

*************************************************************************

Broederlijke strijd

Enkele honderden Tsjetsjenen die gekant zijn tegen Kadyrov en vervuld van een gloeiende haat jegens Poetin, hebben zich georganiseerd in een militie om in de Oekraïne te vechten. Maar zij zijn veel minder talrijk dan de hulptroepen van Moskou. De aanwezigheid van enkele Tsjetsjenen aan de zijde van het Oekraïense leger volgt een andere logica. Er bestaan oude banden tussen de Oekraïense ultranationalisten en sommige Tsjetsjeense onafhankelijkheidsstrijders. De eersten steunden de laatsten, vooral tijdens de eerste oorlog in Tsjetsjenië (1994-1996). Er is dus een soort bloedschuld tussen deze twee stromingen. Maar de Tsjetsjeense islamisten staan op geen enkele wijze in een soort van dienstverband bij de centrale macht in Kiev. 

*************************************************************************