Door Leonardo Bianchi
Met toestemming van de auteur en Valigia Blu vertaald uit het Italiaans. Het origineel verscheen op 19 februari 2022 en is hier te raadplegen: La ‘grande sostituzione etnica’: la teoria del complotto razzista che ha conquistato la destra europea (PZ)
Het is 13 februari 2022 en de Zénith in Parijs wordt gevuld door mensen – meer dan zevenduizend – die eenstemmig roepen: “Wij zullen winnen! We zullen winnen!”
Zij zijn daar om de kandidatuur voor het presidentschap van Valérie Pécresse te steunen, die afgelopen december verrassend de voorverkiezingen van Les Républicains won (1) en daarmee de eerste vrouwelijke kandidaat werd van Frans neogaullistisch rechts.
De politieke achtergrond van Pécresse is zo klassiek als maar zijn kan: ze is afkomstig uit een familie uit de hogere middenklasse, ze studeerde aan de Ecole des hautes études commerciales in Paris (HEC) en vervolgens aan de Ecole nationale d’administration (ENA). Zij was adviseur van Jacques Chirac, parlementslid, minister van Onderwijs en vervolgens van Begroting tijdens het presidentschap van Nicolas Sarkozy, en is sinds 2015 voorzitter van de regio Île-de-France.
Ondanks de aanvankelijke verwachtingen, waarbij sommige opiniepeilingen een mogelijke overwinning op de uittredende president Emmanuel Macron voorspelden in geval van een tweede ronde, zit haar campagne momenteel in een impasse en verloopt ze objectief gezien erg moeizaam.
Het evenement in de Zénith dient dus om de zaken op te schudden, of liever: om een wending naar rechts te maken – heel erg naar rechts.
In haar toespraak lonkt Pécresse namelijk herhaaldelijk naar de meest extremistische randfiguren. Zij tekent onder meer protest aan tegen de hijab en herhaalt dat “Marianne geen hoofddoek droeg“; zij maakt onderscheid tussen “Fransen van het hart” en “Fransen van papier“ (genaturaliseerde Fransen die dus niet geheel Frans zijn); en vooral brengt zij de “etnische vervanging” ter sprake – een complottheorie volgens welke immigratie zou leiden tot de “uitroeiing” van de blanke en christelijke Franse bevolking.
Binnen tien jaar, zegt de kandidate, “Zullen we dan nog steeds de zevende wereldmacht zijn? Zullen we dan een verenigde natie zijn, of een verdeelde natie? Geconfronteerd met deze vitale vragen kunnen wij niet berusten in de “grote degradatie” noch in de “grote vervanging.”
In de dagen die hierop volgen, geconfronteerd met de toenemende controverse – ook binnen haar eigen partij – probeert Pécresse zichzelf te rechtvaardigen. Zo legt zij in een interview op RTL uit dat haar zinsnstandpuntenede verkeerd begrepen is: zij wilde die theorieën juist aan de kaak stellen en bekritiseren, niet omhelzen.
Bron: Twitter.
Velen merken echter op dat haar doel met het oproepen van de “grote vervanging” maar al te duidelijk is: het electoraat van Marine Le Pen en vooral van Éric Zemmour afsnoepen.
Het is deze laatste die de echte nieuwigheid is van deze Franse presidentiële campagne, het ankerpunt waaromheen zich een groot deel van het debat afspeelt. De leider van de partij Reconquête (“Herovering”, die hij voor de gelegenheid oprichtte) heeft een lange carrière als journalist en polemist achter de rug: hij werd beroemd met de bestseller Le suicide français (verschenen in 2014), en daarna met de talkshow Face à l’Info op de televisiezender CNews – een soort Frans Fox News.
Zijn standpunten (en die van degenen die hem volgen) doen zelfs die van Marine Le Pen gematigd lijken: hij is openlijk vrouwenhater, moslimhater, racist, anti-feminist, voorstander van de doodstraf, vijandig tegenover burgerrechten, een apologeet voor het collaborerende Vichy-regime, en de grootste propagandist van “etnische vervanging” – een probleem dat volgens hem dringender is dan de Covid-19-pandemie en de klimaatcrisis.
Maar waar en wanneer precies is deze theorie ontstaan? En hoe kwam het dat het de Franse presidentsverkiezingen beïnvloedde?
Het kamp van de heiligen
Om dit te begrijpen, moeten we teruggaan naar 1973, het jaar waarin Le camp des saints werd gepubliceerd. De roman, een van de meest controversiële uit de Franse literatuur, was het jaar daarvoor geschreven door de Franse ontdekkingsreiziger en schrijver Jean Raspail.
De titel is ontleend aan een passage uit Openbaringen van Johannes, terwijl de plot verhaalt over de ‘invasie’ van een miljoen Indiërs in Frankrijk – aangevoerd door de ‘coprophagus’, een migrant die uitwerpselen kneedt voor de kost, en een misvormd ‘monsterkind’ – en de plotselinge ineenstorting van de samenleving in een wervelwind van exodussen, rellen, verkrachtingen en overvallen op supermarkten.
Hoewel Raspail herhaaldelijk heeft gezegd dat hij geen racist is en niet tot extreemrechts behoort, is het boek een zeer lange tirade tegen de “valse weldoeners” (priesters, intellectuelen, journalisten, activisten en “linkse” politici) en staat het bol van racistische beschrijvingen. De zogenaamde “mensen van de Ganges” worden voortdurend ontmenselijkt en gereduceerd tot een vormeloze massa, die zich wentelt in hun eigen uitwerpselen, zich overgeeft aan promiscue orgieën, allerlei ziekten oploopt en gedreven wordt door verwilderde impulsen.
Het boek had een eerste oplage van 20.000 exemplaren, maar stuitte op het ostracisme van de Franse pers en de culturele milieus; in die tijd was het Front National namelijk nog een marginale partij en bestond het debat over immigratie nog niet echt. Toch werden er 15.000 exemplaren te verkocht dankzij de steun van enkele extreemrechtse intellectuelen, zoals Jean Cau, Louis Pauwels en Michel Déon.
Bron: YouTube.
Eind jaren tachtig werd het vertaald in het Engels en verscheen het ook in de Verenigde Staten. Het kwam zelfs in handen van Ronald Reagan, die er volgens een reconstructie in L’Express, door gefascineerd raakte. Raspail maakte van de nieuwe edities gebruik om de basisboodschap van de roman nog duidelijker uit te leggen: “Ons overgevoelige en blinde Westen“, schreef hij in 1982, “heeft nog niet begrepen dat blanken […] nu een minderheid zijn, en dat de versrpreiding van andere rassen onvermijdelijk ons ras, mijn ras, tot uitsterven veroordeelt.”
In de jaren negentig werd het in Frankrijk een longseller die verschillende keren werd heruitgegeven; in de Verenigde Staten ging de verkoop ook nog steeds goed; en in Italië werd het uitgegeven door de uitgeverij van Franco Freda. De definitieve doorbraak kwam echter met het uitbreken van de Arabische lente.
De achtste editie verscheen in februari 2011: er werden in korte tijd 60.000 exemplaren van verkocht en het werd het middelpunt van een nooit eerder vertoonde controverse, profiterend van de verscherping van het publieke debat over immigratie. Tegelijk met het nieuwe leven van Le camp des saints werd in hetzelfde jaar een ander boek gepubliceerd, dat voorbestemd was veel discussie te veroorzaken: Le grand remplacement (‘De grote vervanging’).
De auteur van dit pamflet is Renaud Camus, een intellectueel met een achtergrond in de Parti Socialiste en een voormalige redacteur van tijdschriften als Le Gai Pied, die meermaals is beschuldigd van antisemitisme en van verwantschap met extreemrechts. Volgens hem is “etnische substitutie” zo vanzelfsprekend dat het niet eens hoeft te worden uitgelegd of gedefinieerd; in plaats van een concept is het een “verschijnsel” waarbij een “volk dat vijftien of twintig eeuwen lang hetzelfde grondgebied heeft bezet” in “één of twee generaties” wordt vervangen door “een ander volk“. De onderliggende oorzaak zou een “drietrapsbeweging zijn waarbij de wereld is gedesïndustrialiseerd, gedespiritualiseerd en gedeciviliseerd“.
In 2013 breidde de polemist zijn theorie uit in een ander boek, Le changement de peuple. De “meesters van de internationale financiën” en de “ridders van de geglobaliseerde industrie“, zegt hij, hebben van iedere Fransman een “ontwortelde pion gemaakt die naar believen kan worden geruild […] en verplaatst, […] ontdaan van al zijn nationale, etnische en culturele eigenheden.”
Bron: YouTube.
Volgens sommige historici heeft Camus niets nieuws uitgevonden. De historicus Laurent Joly beweert dat de vaders van de “grote vervanging” in feite Maurice Barrès en Charles Maurras zijn, leidende figuren van de proto-fascistische beweging Action Française en theoretici – reeds vanaf 1900 – van het “etnisch nationalisme.”
Historicus Nicolas Lebourg spreekt in een interview met Le Figaro van een thema dat al sinds de jaren vijftig bij extreemrechts in Frankrijk aanwezig is; Camus heeft het alleen “ontdaan van zijn antisemitische trekken om het te integreren in het thema van de ‘botsing der beschavingen’“, waardoor het meer respect en zichtbaarheid kreeg. De socioloog Yannick Cahuzac daarentegen vond sterke overeenkomsten tussen de “grote vervanging” en de mythe van “Eurabia“.
Het is duidelijk dat deze theorie niet de geringste basis in de statistieken heeft. Maar het zich baseren op de werkelijkheid is sowieso nooit haar sterkste punt geweest: haar aantrekkingskracht, schrijft journalist Guido Caldiron in Il manifesto, ligt in de “samenzweerderige dimensie waarvan de inzet kan worden samengevat als het al dan niet overleven van het blanke ras“.
Een dergelijk standpunt trekt dus een “soort onzichtbare lijn die men, gezien de omvang van het aangekondigde ‘gevaar’, bereid kan zijn over te steken om van woorden op daden over te gaan.”
Een van ’s werelds dodelijkste – en meest geaccepteerde – theorieën
Helaas is die drempel al te vaak overschreden: vanaf Anders Breivik heeft vrijwel iedere extreemrechtse terrorist zich door deze theorie laten inspireren – of deze in zijn geschriften geciteerd. Het hoogtepunt werd bereikt door de bommenlegger uit Christchurch, die zijn manifest “The Great Replacement” noemde.
We hebben het hier dus over een van de dodelijkste en gevaarlijkste samenzweringstheorieën ter wereld, althans in deze historische periode.
Tegelijkertijd is het ook een ongelooflijk genormaliseerde theorie in verschillende landen. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld heeft Donald Trump het op verschillende kanalen en in verschillende vormen gepropageerd – waaronder de veramerikaniseerde vorm van White Genocide (Genocide van de witten).
Zo ook Fox News presentator Tucker Carlson, die er herhaaldelijk over heeft gesproken in zijn show, en alt-right activisten – zowel online als in de straten, zoals in Charlottesville. Voormalig Trump-adviseur Steve Bannon beschreef Le camp des saints zelfs als een “profetisch” boek.
Bron: YouTube.
In Italië heeft Matteo Salvini herhaaldelijk het spookbeeld van “etnische vervanging“ en “genocide van het Italiaanse volk” opgeworpen. Om in het kader van de Lega te blijven, voormalig minister Lorenzo Fontana sprak van “een verwoestende verwatering van de identiteit van het land dat [migranten] verwelkomt“, terwijl Attilio Fontana, voorzitter van de regio Lombardije, op Radio Padania zei dat “we niet alle immigranten die binnenkomen kunnen accepteren: we moeten beslissen of onze etniciteit, ons blanke ras, onze samenleving moet blijven bestaan of moet worden opgeheven“. Giorgia Meloni, leider van Fratelli d’Italia, is er van haar kant van overtuigd dat achter de “ongecontroleerde immigratie” een “plan voor etnische vervanging in Italië” schuilgaat.
En opnieuw: in een toespraak in 2014, die beroemd is geworden als een paradigma van “onliberale democratie“, was de Hongaarse premier Viktor Orbán nog explicieter: “We moeten zeggen dat we geen diversiteit, geen vermenging in onze samenleving willen. Wij willen niet dat onze kleur, onze tradities en onze nationale cultuur zich vermengen met die van anderen. Dat willen we niet. Dat willen we helemaal niet. We willen geen land zijn waar diversiteit is. We willen zijn wat we duizend en honderd jaar geleden waren.”
Dan is er ook nog Frankrijk. Hoewel Marine Le Pen enerzijds vermijdt om rechtstreeks te verwijzen naar de “grote vervanging“, omdat zij dit beschouwt als een samenzweringsfantasie, is zij anderzijds zo ver gegaan om mensen aan te raden om “Le camp des saints te lezen en te herlezen” om te begrijpen hoe “elites zich medeplichtig maken” aan wat zij “migratorische ondermijning” noemt.
Bron: Twitter.
Overigens zal Éric Zemmour vrijwel zeker niet tot de tweede ronde doordringen; zijn kandidatuur en zijn alomtegenwoordigheid in de media hebben echter al tot een radicalisering van het standpunt van zijn directe tegenstanders geleid, waaronder – zoals we al hebben gezien – dat van Valérie Pécresse.
In ieder geval, zo schreef Ian Allen in de New York Times, getuigen dit soort speeches van het feit dat de retoriek van veel partijen en leiders van institutioneel rechts volledig is gevuld met “apocalyptische xenofobie, antisemitische samenzweringen en racistische bangmakerij.”
En de theorie van de “grote vervanging” – een theorie die begon in de meest extreme en obscure marges – staat nu in het middelpunt van de Europese politiek.
*Dit artikel werd ook gepubliceerd in de Italiaanse nieuwsbrief Complotti!, die handelt over de invloed van samenzweringstheorieën op politiek, maatschappij en cultuur. Om u te abonneren op de Complotti nieuwsbrief klikt u hier.
Naschrift van de vertaler: In het Nederlands verscheen het boek van Jean Raspail voor het eerst pas in mei 2015 onder de titel Het legerkamp der heiligen bij uitgeverij Egmont, het boekenbedrijf van Vlaams Belang. De extreemrechtse uitgeverij De Blauwe Tijger uit Groningen gaf het in 2016 uit onder de titel De ontscheping. De vertaling is in beide gevallen van Jef Elbers, een actief lid van Vlaams Belang.
Van Le grand remplacement, noch van één van de andere boeken van Renaud Camus is ooit een Nederlandse vertaling verschenen, al schijnt Filip Dewinter (Vlaams Belang) wel plannen in die richting te koesteren. Het boek zou Omvolking moeten gaan heten. Een term die rechtstreeks is ontleend aan het nationaalsocialisme.
Renaud Camus (links) in het gezelschap van Filip Dewinter. Bron: YouTube.
(1) Inmiddels is uit onderzoek van Libération gebleken dat er nogal wat onregelmatigheden waren bij de verkiezingen van de presidentskandidaat bij Les républicains (LR). Zo bleken er ook overledenen, buitenlanders en zelfs een hond voor Valérie Pécresse te hebben gestemd. Dominique Albertini, Anne-Sophie Lechevallier, Guillaume Gendron, Eve Szeftel, Blandine Lavignon en Laurent Decloitre, Adhérents morts, fictifs ou fantoches: Pécresse victorieuse d’une élection bidon. Libération, 23 februari 2022.